STRADUHNER MÜHLE, OBER MÜHLE STRADUHN
Straduński Młyn Górny (Straduhner Mühle) znajduje się województwie wielkopolskim, pomiędzy jeziorem Straduńskim (Straduhner See) i jego częścią młyńską, a jeziorem Logo (Logosee) i stanowi integralną część miejscowości Straduń. Większe miejscowości w okolicy
STRADUHNER MÜHLE:
- Stradauń, Stradom (Straduhn),
- Trzcianka (Schonlanke),
- Sarcz (Zaskerhutte),
- Pańska Łaska (F.Zasker
fliess),
- Smolarnia (Theerofen).
Okoliczne jeziora
Jezioro Straduńskie (Straduhner See)
Od miejscowości Smolarnia
(Theerofen) do
miejscowości Straduń (Straduhn)
Przełom Bukofliess, powstał po
osuszeniach Stawu Młyńskiego około 1935 roku.
Rejon OBER MÜHLE powyżej miejscowości
Straduń (Straduhn)
Następne Jezioro Logo (Logosee), Jezioro Sarcz (Zasker See), do miejscowości Sarcz (Zaskerhutte).
Poniżej największa okoliczna miejscowość
Trzcianka (Schoenlanke).
Schönlanke (1:25 000 Topographische
Karte (Messtischblatt) cz. wsch.(Ostdeutschland) /1870 - 1945/)
Kartka z pieczątka miejscowości Straduhn:
Obermühle Straduhn
Kilka informacji historycznych, które udało sie odszukać:
1730
W 1730 roku Peter Friedrich zbudował
nad wsią młyn, który nazwano Obermühle.
Był żonaty z Anną Marią Militz z
szanowanej rodziny młynarskiej Militz.
11 czerwca 1755
Maciej Gliszczyński w imieniu
właściciela ziemskiego Stanisława Poniatowskiego udziela
młynarzowi Michałowi Domdeyowi przywileju na zbudowany przez niego
młyn Straduhner.
Potwierdzona kopia tłumaczenia
przysięgłego Lubenau 20 grudnia 1784 w aktach podstawowych
Straduhner Mühle nr 1. Potwierdzona kopia tekstu polskiego w aktach
podstawowych Straduhn.
Okres pruskiej separacji ziemskiej:
Obermüller Dornberger posiadał także
68 hektarów.
Obermühle przez jakiś czas należał
do prepozyta Schönlanke, a przez długi czas także do rodziny
Retzlaffów. Ostatnim właścicielem był Kurt
Dornberger.
1935
W Straduniu około 1935 roku staw
młyński został osuszony i Hoffmann wyposażył swój młyn w napęd
elektryczny. W tym czasie młyn (Ober Mühle) miał jeszcze
nazwę Straduhner Mühle.
Porównanie zmian terenowych z mapy
Schönlanke 1878 rok oraz po roku 1935.
Obok młyna, blisko wzgórza 93 m npm i
szczytu 97,1 m npm znajdowała się obora (Scheune), nazwa
współczesna Czarci Szczyt.
Pozostały młyn górny stał się
przedsiębiorstwem leśnym, oszczędzając grunty orne.
Straduhner Mühle
Starsza mapa z nazwą Straduhner
Mühle, Schönlanke 1878 rok,
(https://www.deutschefotothek.de/documents/obj/71053011/df_dk_0010001_2964)
Straduński Młyn Górny, karta pocztowa ze zbiorów Muzeum Ziemi Nadnoteckiej w Trzciance
Dom przy Straduńskim Młynie Górnym, karta pocztowa ze zbiorów Muzeum Ziemi Nadnoteckiej w Trzciance
Mayovka współcześnie (fot. A.Terlecka "Wadera")
Dom przy Straduńskim Młynie Górnym
Spis pomorskich młynów (Müller w Pommern II)
Protokół rewizyjny wsi Straduń
Actum Straduń, 17 czerwca 1793 r.
Położenie i granica
Wieś ta leży oddalona o mili od Trzcianki i graniczy z Trzcianką, Nową Wsią, Smolarnią, Rychlikiem i Niekurskiem, które to miejscowości należą wszystkie do dóbr trzcianeckich, a ponadto z należącą do królewskich dóbr człopskich kolonią Przyłęg.
Mieszkańcy
1 wolny sołtys,
2 chłopów łanowych,
8 chłopów półłanowych,
a także młynarz, który również ma pod sobą pół łana, które należy do wsi,
4 chłopów ćwierć łanowych,
1 karczmarz, który również ma ćwierć łana oraz 6 chałupników,
do których ich gospodarstwa bez wyjątków należą na własność.
Poza tym we wsi są jeszcze:
1 młynarz mlący,
1 pilarz tartaczny,
1 olusznik.
Młyn i tartak należą do ich posiadaczy prawem własności, olusz jest natomiast dworski i oddany w dzierżawę trzcianeckiemu cechowi sukienników.
Ilość włók
Wielkość gruntów w tej wsi wynosi 8 chełmińskich włók.
Jakość pól
Pola są piaszczyste, jednak przy tym bardzo zbite. Gdy rok jest mokry i są dobrze nawożone [są] jednak w miarę urodzajne.
Łąki
Wieś ta posiada łąki na położonych wokół niej mokradłach. Są one jednokośne, nie gwarantują specjalnie dobrej paszy i większej części są pozostałością po lesie brzozowym. Różni gospodarze kupili sobie jednak łąki na łęgach nadnoteckich, które właściwie nie należą do ich gospodarstw.
Kontrybucja
Kontrybucję odprowadza się w 8 miesięcznych ratach do wieleńskiej kasy powiatowej. Z całej wsi wynosi ona miesięcznie 3 talary, 1 grosz i 16 fenigów.
Powinności
Powinności względem urzędu wykazuje dokładniej odpowiednia tabela. Przyczyny nierówności czynszów nie udało się ustalić, a opierają się one częściowo o tak zwane przywileje gospodarzy,
a częściowo o zaobserwowany dotychczas sposób ich odprowadzania.
Zboże dzierżawne
Wieś ta nie oddaje zboża dzierżawnego.
Pańszczyzna
Sołtys jest całkowicie wolny od wszelkich powinności pańszczyźnianych, których nie ma również karczmarz i młynarz. Obaj łanowi chłopi odwożą rocznie 15 ur lub3 sążni drewna do trzcianeckiego browaru i orają rocznie każdy po morgi ziemi o 8 rutach szerokości i 30 rutach długości w okresie siewu.
8 chłopów półłanowych odwożą każdy po 10 ur lub 2 sążnia drewna do browaru i orają każdy po
1 morgu ziemi podobnie jak wymieniono wyżej.4 chłopów ćwierć łanowych odwozi każdy po 5 ur lub 1sążnia drewna do browaru i orają w okresie siewu morga ziemio podanej wyżej wielkości. Następnie 8 gospodarzy musi corocznie kosić określoną część łąki położonej nad Grünfliess, a chałupnicy i komornice muszą całą tę łąkę wspólnie z chałupnikami i komornicami z Niekurska zgrabić i zebrać siano. Następnie w zimie wieś łowi ryby w dużym
Względem sprawdzenia trzcianeckich młynów
Actum Trzcianka, 1 lipca 1793 r.
Generalnie, jeśli chodzi o młyny, należy zaznaczyć, że w tych dobrach znajduje się 5 młynów wodnych zbożowych i 1 młyn tartaczny, które wszystkie należą prawem własności do ich właścicieli, a z pierwszego odprowadza się konkretną ilość pieniędzy i zboża dzierżawnego. Ponieważ jednak, od czasu przejęcia [tego regionu]w pruskie posiadanie, zwłaszcza od kilku lat, bardzo zwiększyła się liczba ludności i zapotrzebowanie na żywność, któremu młyny tutejszych dóbr nie są już w stanie – przede wszystkim w suchych latach – sprostać, to mieszkańcy popadają w konieczność odwożenia ich zboża do sąsiednich, oddalonych o 1 lub 2 mile, młynów. Zaproponowano zatem obecnym właścicielom młynów, aby opowiedzieli się czy ten lub ów zechciałby w zamian za jakiś niewielki roczny kanon wybudować przy swoim młynie wodnym jeszcze jakiś wiatrak, tak aby można było w tym ostatnim przypadku wydać inne [stosowne] zarządzenia. Jednak dotychczas nikt nie zjawił się z taką deklaracją. Osoby zobowiązane do mielenia. Nie ma tutaj osób zobowiązanych do przymusowego mielenia [w konkretnym młynie]w dosłownym tego słowa znaczeniu, gdyż prawie każdemu młynarzowi są jako tacy wyznaczeni mieszkańcy tutejszego miasta i [sąsiednich] wsi, i do tych mieszkańców należy [decyzja] w którym młynie chcą mleć.
Z Młyna Straduńskiego (Straduhnsche Mühle)
Położenie i koło
Młyn ten leży oddalony od Trzcianki o 1⁄2 mili jest położony 500 kroków od wsi Starduń. Podobnie [jak poprzednie] ma tylko jedno koło.
Stan posiadania
Obecny właściciel młynarz David Retzlaff nabył go na drodze kupna od poprzedniego młynarza nazwiskiem Zühlsdorff. Posiada on przywilej od Stanisława Poniatowskiego z 11 czerwca 1755 r. i od Antoniego Lasockiego z 9 maja 1759 r.
Grunty
Młynarz posiada włóki gruntu, który właściwie nienależy do młyna a do wsi, gdzie też odprowadza się zatem czynsz. Leżące na straduńskich gruntach łąki należą do łanów polnych, podczas gdy młynarz nabył od prywatnych właścicieli na drodze kupna 2 położone na łęgach nadnoteckich łąki dające 5 stogów siana, które właściwie nie należą do młyna [tylko do samego młynarza].
Powinności
Powinności składają się 40 korców żyta miary trzcianeckiej lub 60 korców miary berlińskiej. Nie odprowadza się czynszów w gotówce, mimo iż w sporządzonym niegdyś przez urząd wykazie tych dóbr zostały wymienione 2 talary, które są jednak tymi samymi, które spływają do czynszów wiejskich i zostały przez urząd pomyłkowo dwukrotnie zainkasowane. Młynarz musi również oddawać roczną dziesięcinę z jagniąt od 200 owiec, które wolno mu trzymać. Nie ma on żadnych dalszych powinności.
Uprzywilejowanie
Młyn ten nie ma prawa do darmowego drewna budowlanego i opałowego i dlatego go nie otrzymuje.
Ma on jednak upoważnienie do trzymania 200 owiec. Innych praw młyn ten nie posiada.
Wschód słońca w okolicy Straduńskiego Młyna:
Straduń (Straduhn)
W 1619 roku Schulzendorf (?) jeszcze nie istniał, nad jeziorem mieszkał jedynie rybak i strażnik.
W wykazie podatkowym z 1631 r. widnieje folwark należący do Behlego, posiadający 3 domy.
Według protokołu kościelnego z 1641 r. mieszkał tu Kruger i dwóch chałupników. Około 1650 roku istniał tu słabo zarządzany Schulzenhof, który właściciel sprzedał w 1654 roku Schulzenowi Paulowi Lenzowi za 200 guldenów i pobierał roczne odsetki podstawowe w wysokości 30 guldenów. Dawne gospodarstwo należało ostatnio do rodziny Schlenderów. W 1730 roku Peter Friedrich zbudował nad wsią młyn, który nazwano Obermühle. Był żonaty z Anną Marią Militz z szanowanej rodziny młynarskiej Militz. We wsi znajdował się także folusz. W 1773 r. Straduhn był jeszcze dość biedną wsią. W notatkach klasyfikacyjnych znajduje się Schulzen, Müller, Walker, 10 Kossäten, 5 Halbkossäten, Heideläufer i kilka innych osób, łącznie 155 osób na 8 kopytach = 154 ha.
Mówi się o polach, że składały się one wyłącznie z kaweli (małych kawałków), które leżały rozsiane po całym lesie. Były w „żałosnym stanie”, a niektórych nie uprawiano od 9, 12 czy 18 lat. Dopiero w okresie pruskim w wyniku separacji powstały pełnoprawne gospodarstwa rolne. W okresie międzywojennym 14 rolników posiadało obszar od 22 do 50 hektarów, Obermüller Dornberger posiadał także 68 hektarów, a rodzina Zicków 80 ha. Gleba była i pozostała bardzo lekka. Obermühle przez jakiś czas należał do prepozyta Schönlanke, a przez długi czas także do rodziny Retzlaffów. Ostatnim właścicielem był Kurt Dornberger. Stary folusz we wsi, zwany także Untermühle, przez długi czas był własnością sukienników Schönlanker. Krótko przed 1914 rokiem firma kupiła rodzina Hoffmannów, ale prowadziła w niej jedynie młyn. Około 1935 roku staw młyński został osuszony i Hoffmann wyposażył swój młyn w napęd elektryczny. Wiarygodnie podaje się, że Straduhn miał nauczyciela przed 1800 rokiem. Nieco później wybudowano pierwszy we wsi budynek szkolny z salą modlitewną. Kiedy w 1913 roku miejscowość została włączona do Theerofenu, nadal służyła celom religijnym. W 1938 r. na obrzeżach miasta wybudowano nowy budynek szkolny z 2 salami lekcyjnymi i 2 mieszkaniami dla nauczycieli. Straduhn osiągnął najwyższą populację w 1871 r., ale w 1930 r. spadła do 400.
Po przybyciu Sowietów większość ludności opuściła miasto na czas. Z tych, którzy pozostali, rozstrzelano 2 mężczyzn i 2 kobiety. Początkowo spłonęły tylko 2 domy, ale wiele dni później Sowieci obrócili w popiół prawie całą wieś. Nic więcej też nie zbudowano. Pozostały młyn górny stał się przedsiębiorstwem leśnym, z gruntami ornymi. Większa część wędrówki dotarła do dzielnicy Grimmen. Latem 1945 roku około 200 z tych wysiedleńców wróciło do zniszczonej ojczyzny, a część znalazła tymczasowe schronienie w sąsiednich miastach.
Straduński dzwon:
Dzwon przeniesiony z kościoła w Nowej Wsi. Odlany z brązu przez zakład ludwisarski Joachima Heinricha Scheela ze Szczecina w 1738 roku (wypadałoby go godniej zabezpieczyć).
Joachim Heinrich Scheel to szczeciński ludwisarz. Urodził się i na początku swojej kariery pracował w Kołobrzegu. W 1734 roku przejął odlewnię po ludwisarzu Johannie Heinrichu Schmicie w Szczecinie. Dzwony, które odlał znajdowały się w wielu miejscach na Pomorzu, w północno-wschodniej Brandenburgii i wschodniej Meklemburgii.
Inskrypcja na dzwonie:
Mein Amt als einer Glocken
Ist dich zur kirch zu locken
Kowst du nicht gern herein
Der Schad wird deine sein
Mój zadaniem jako dzwonu
Jest zwabić cię do kościoła
Jeśli nie chcesz wejść
Krzywda będzie twoja
Straduński dzwon z Nowej Wsi (fot. A.Terlecka "Wadera")
Straduński dzwon z Nowej Wsi (fot. A.Terlecka "Wadera")
Trzcianka kilka ciekawostek:
Herb Trzcianki (Schoenlanke Wappen), największej miejscowości w pobliżu Straduńskiego Młyna:
Schoenlanke, http://oktogon.at/Stadtwappen/slides/Schoenlanke.html
Album z kawową wiedźmą
Strona z albumu wiedźmy kawowej z
dziewięcioma herbami miast.
Album Kaffee-HAG był albumem
zawierającym kolekcjonerskie zdjęcia z herbami, które w pierwszej
połowie XX w. były dołączane (indywidualnie) do wyrobów marki
Kaffee HAG lub można było je nabyć w firmie (w arkuszach). Zdjęcia kolekcjonerskie wykonano w
światowym formacie V (4 × 5,66 cm).
Barwny wizerunek miejskiego herbu
autorstwa heraldyka Otto Huppa na kolekcjonerskim znaczku dołączanym
do kawy Hag, ok. 1915r.
Różne:
Browary z Trzcianki,
https://wirtualnemuzeumtrzcianki.trz.pl/content/butelki-od-piwa-otto-lehmann
Wirtualne muzeum Trzcianki,
http://wirtualnemuzeumtrzcianki.trz.pl/book/export/html/688
Protokół rewizyjny wsi Straduń,
https://www.academia.edu/65886996/Protoko%C5%82y_rewizyjne_d%C3%B3br_trzcianeckich_z_1793_r
Trzcianka, https://en.wikipedia.org/wiki/Trzcianka
Schoenlanke, http://www.netzekreis.de/ortschaften/schoenlanke/schoenlanke.html
Niemieckie mapy terenowe, http://igrek.amzp.pl/TK25_2964
Messtichblatt nr 2964 (alt. 1497), http://mapy.amzp.pl/tk25.cgi?11,61,50,103
.jpg)
