Przedszkole w Praust - film propagandowy
Od wielu lat poszukuję informacji na temat Pruszcza Gdańskiego (Praust). W ramach badania architektury miasta zainteresował mnie temat wybudowania przed II wojną światową najnowocześniejszego i najpiękniejszego przedszkola. Bardzo trudno było znaleźć materiały na ten temat. W 2018 roku znalazłem niesamowitą fotografię budynku, którą opublikowano w zbiorze najciekawszych budowli niemieckiej myśli architektonicznej. Das Bauen im neuen Reich (Budownictwo w nowej Rzeszy) to książka opracowana przez niemiecką architektkę Gerhardine „Gerdy” Troost, którą opublikowano w 1943 roku. Autorka powyższej pozycji do końca wojny była doradczynią architektonicznym i projektowym w kręgu Adolfa Hitlera. Gerhardine była jedną z niewielu osób, która aktywnie nie zgadzała się z podglądami Hitlera. Nie obawiała się, że z tego powodu zostanie aresztowana przez Gestapo (Tajna Policja Państwowa, uznana za organizację zbrodniczą. Bezwzględnie zwalczała wszelkie przejawy oporu i nieposłuszeństwo wobec dyktatora). Mimo takiej postawy publikacja przesycona jest ideologią nazistowską i uwielbieniem dla wodza III Rzeszy:
"Niemcy wbrew ich woli są w trakcie największego konfliktu w swojej historii i muszą przerwać wspaniały program kulturalny wodza oraz rozległe projekty pomocy społecznej. Ukończenie ich wymaga długiego okresu spokojnej budowy, a nieustanne potrzeby wojny wymusiły przerwanie prac nad niezliczonymi dziełami kultury...".
Wśród ponad stu sześćdziesięciu projektów architektonicznych z rejonu gdańskiego zaprezentowano dwie prace:
monumentalną budowlę Szkoły Wojennej Niemieckich Wojsk Lądowych, zaprojektowaną przez Hansa Hermann Klaje (z Urzędu Budowlanego Wojsk Lądowych przy Naczelnym Dowództwie Niemieckich Sił Zbrojnych). Jego współpracownikami byli Erich Finke i Wilhelm Pfuhl;
projekt przedszkola NSV z Praust (NSV- Narodowosocjalistyczna Opieka Ludowa, organizacja pomocy społecznej w III Rzeszy) zaprojektowany przez Otto Marga.
Podczas poszukiwań informacji na temat tego architekta, okazało się, że pod nazwiskiem „Marg” kryją się dwie różne osoby- Bruno Marg i Wilhelm Otto. Pierwszy z nich zaprojektował i nadzorował budowę w Gdańsku, głównej siedziby i biura zarządzania kierownictwa okręgowego NSV. W 1936 roku powstał Dom Zarządzania Niemieckim Frontem Pracy (Haus der Bauamtsleitung der NSV Danzig/ Arbeitsfront) przy Wiebenwall (obecna ulica Okopowa, budynek Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w Gdańsku).
Architekci współpracowali ze sobą, czego efektami były projekt i realizacja budowy przedszkola przy ówczesnym Pfarrlandweg (obecnej ulicy J. Kochanowskiego 8). Budowę rozpoczęto na początku listopada 1937 roku, a tradycyjną wiechę (po wybudowaniu drewnianego szkieletu dachu, zawieszano wieniec z gałęzi drzewa, który miał zapewnić symbolicznie pomyślność budowli i jej mieszkańców) zawieszono pięć tygodni później. Przedszkole oddano do użytku po dziewięciu miesiącach. Zaprojektowany był w duchu ówczesnego, tradycyjnego budownictwa wiejskiego i narodowego socjalizmu.
Obiekt w prasie opisywano jako „najnowocześniejszy w całym Pruszczu” ze względu na liczne nowatorskie rozwiązania-własną oczyszczalnię ścieków, pompę elektryczną w piwnicy, a także sanitariaty dostosowane do wzrostu dzieci. Pisano również, że budynek „stał się wzorowym przykładem przedszkola dla całego Wschodu” oraz że „jest siedzibą najpiękniejszego przedszkola, jakie posiadamy obecnie na Wschodzie”. Nie dziwi więc fakt, że do Praust przyjechała w 1940 roku niemiecka ekipa filmowa, która uwieczniła budynek w dokumencie Die Deutsche Wochenschau (niemiecka, propagandowa, kronika filmowa, produkowana w czasie II wojny światowej).
Udało mi się zdobyć kopię tego filmu z niemieckiego archiwum filmowego i zapraszam Państwa na październikową prelekcję oraz premierowy pokaz filmowy w siedzibie Stowarzyszenia Traugutt.org w Pruszczu Gdańskim (ulica Grunwaldzka 60 – CIS /BIS- centrum inicjatyw społecznych).
Przedszkole w 1988 roku. Inwentaryzacja zabytku fot. J. Michno, praust koloryzowane.
Najnowszy numer NEONY-TOŻSAMOŚĆ nr 3(27)2022.
Wydarzenie:
CIS / BIS - centrum inicjatyw społecznych
14.08.2022
https://www.facebook.com/events/1110138432951421
Materiały:
Troost G., Das Bauen im neuen Reich. 2 Bd., https://fbc.pionier.net.pl/details/oai:delibra.bg.polsl.pl:35505 (dostęp 04.09.2022).
Załęska-Kaczko J., Nawiązania do tradycji budownictwa wiejskiego w architekturze Wolnego Miasta Gdańska w dobie narodowego socjalizmu, https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/portaaurea/article/view/6408 (dostęp 04.09.2022).
Fotografie:
1 Zdjęcie przedszkola z publikacji Das Bauen im neuen Reich, strona 144, 1943 rok,
https://fbc.pionier.net.pl/details/oai:delibra.bg.polsl.pl:35505
2 Zdjęcie przedszkola z publikacji karty ewidencyjnej architektury i budownictwa
Karty zabytków nieruchomych na terenie Polski. Elewacja południowa, zdjęcie 1988 rok, fot. Jacek Michno.
3 Kadr z filmu o przedszkolu opieki społecznej z Praust. Niemiecka kronika filmowa 1940 rok.
4 Przedszkole, sierpień 2020.
