196 Dywizja Piechoty w okolicach Gdańska

196 niemiecka Dywizja Piechoty w okolicach Gdańska

    W czasie drugiej wojny światowej niemieccy żołnierze chętnie fotografowali miejsca swojego aktualnego pobytu, wojennych dokonań. Coraz mniej pojawia sie takich pamiątek po konflikcie sprzed ponad osiemdziesięciu lat, a jeśli już jakieś trafiają się do obiegu aukcyjnego, często są błędnie opisane lub też kosztują spore kwoty. Czasami na podstawie takich zdjęć można dostrzec pewną historię z miejsc, które uległy całkowitej zmianie i szukać różnic pomiędzy tym co było, a jest. 

    Na podstawie ogólnodostępnych materiałów i wybranych internetowo zdjęć przedstawiam fragmentaryczną historię, która dotyczy działań niemieckiej 196 Dywizji Piechoty (niem. 196 Infanterie-Division) [1]. Z analizy dostępnych materiałów wynika, że zdjęcia były robione w różnych miastach Polski od 1939 do 1940 roku (agresji na Norwegię). Biorąc pod uwagę sporą liczbę fotografii, stylu ich wykonania, podpisów, uwiecznionych osób, można przyjąć, że były one częścią większego albumu. Poniżej przedstawionych zostało kilka wybranych ujęć, które zostały wykonane na terenach byłego Wolnego Miasta Gdańska (WMG), podczas przemieszczania się dywizji. Zdjęcia wykonano również w wielu innych miastach polskich, w Krakowie, Warszawie, Olsztynie. Fotografie w najbliższych rejonach Pruszcza Gdańskiego (niem. Praust), WMG i Prus Wschodnich zrobiono w: 

- Sopocie (niem. Zoppot), 

- Gdańsku (Danzig), 

 - Koszwałach (Gottswalde), 

- Cedrach Wielkich (Gross Zünder,),

- Leszkowych (Letzkau),

- Lubiszynku (Landekopp), 

- Malborku (Marienburg)

- Kwidzynie (Marienwerder). 

    Niemiecka 196 Dywizja Piechoty została sformowana 27 listopada 1939 roku w rejonie Gdańska, powołana w 7. fali mobilizacyjnej w Bielefeld w VI Okręgu Wojskowym jako WK XX, Dywizja 7 (Okręg wojskowy, niem. Wehrkreis (WK)).

Struktura organizacyjna w listopadzie 1939:

    - 340. i 345. pułk piechoty, 

    - 233. dywizjon artylerii lekkiej.

Struktura organizacyjna w styczniu 1940:

    - 340., 345. i 362. pułk piechoty, 

    - 233. pułk artylerii, 

    - 233. batalion pionierów, 

    - 233. oddział rozpoznawczy, 

    - 233. oddział przeciwpancerny, 

    - 233. oddział łączności, 

    - 233. polowy batalion zapasowy;

W 1940 Dywizja Piechoty brała udział w ataku na Norwegii (dowodzona była przez generała Hanza Hinza).

Ryc.1 Fragment informacyjny na temat niemieckiej 196 Dywizji Piechoty, "Verbände und Truppen der deutschen Wehrmacht und Waffen-SS 1939–1945" Georg Tessin [2]

Kilka wybranych dat:

W dniu 10 stycznia 1940 r. dywizji przydzielono polowe bataliony zapasowe 6 (Bielefeld), 16 (Muenster) i 26 (Kolonia), dzięki czemu dywizja osiągnęła pełną siłę. 

8 kwietnia 1940 r. dywizja została skierowana do portów Danzig (Gdańsk) - Gotenhafen (Gdynia), następnego dnia uczestniczyła w agresji na Norwegię, dotarła drogą morską do Oslo w ramach "Unternehmen Weserübung" (kryptonim kampanii norweskiej).

10 kwietnia 1940 r. podczas przeprawy frachtowiec "Friedenau" został zatopiony przez brytyjski okręt podwodny. Życie straciło trzech oficerów i 496 żołnierzy 340 Pułku Piechoty. 

Ryc. 2 Tonący "Friedenau" (fot. Hubert Hollmann), fragmenty z kroniki statku [3]

Ryc. 3 Dowódca dywizji w okresie 27 XII 1939 – 1 III 1942, generał porucznik Richard Pellengahr. Najprawdopodobniej podczas objazdu wsi gdańskich został uwieczniony na kilku fotografiach 

Sopot (niem. Zoppot)

Zdjęcia z Sopotu, wywołanie zostały w Kwidzynie firma Klaar z Marienwerder, podpisy 39/ luty 1940

Ryc. 4 Zdjęcie z Sopotu

Ryc. 5 Zdjęcie z Sopotu

Ryc. 6 Zdjęcie z Sopotu

Gdańsk (niem. Danzig)

Zdjęcia z Gdańska, podpisane 39/40 zima, wywołane w Kwidzynie.

Ryc. 7 Zdjęcie z Gdańska

Ryc. 8 Zdjęcie z Gdańska

Ryc. 9 Widok z ulicy Mariackiej (niem. Frauengasse) porównanie

Ryc. 10 Zdjęcie z Gdańska

Ryc. 11 Zdjęcie z Gdańska, widok na dawny Teatr Miejski (Danzig Stadttheater), gdańszczanie nazywali swój teatr powszechnie "Kaffemühle" od wyglądu przypominającego młynek do kawy. Fotografia błędnie podpisana jako Sopot

Potencjalna trasa przemarszu 196 Dywizji Piechoty: Koszwały (Gottswalde), Leszkowy (Lesskau), Cedry Wielkie (Gross Zunder), następnie po przeprawie na rzece Wiśle w okresie zimowym dotarli do Lubieszewa (Landekopp), Malbork (Marienburg) i Kwidzyn (Marienwerder). 

Koszwały (niem. Gottswalde)

Ryc. 12 Ewangelicka świątynia w Koszwałach (Gottswalde). Przebudowana w latach dziewięćdziesiątych

Ryc. 13 Koszwały porównawczo dawniej i dziś

Ryc. 14 Kolumna wojska w Koszwałach, widoczny dom podcieniowy. Podpis pod zdjęciem Leszkowy/Koszwały

Ryc. 15 Zdjęcie porównawcze z Koszwał

Ryc. 16 Zdjęcie z Koszwał, zbliżenie na Dom Kiepa w Gottswalde

Ryc. 17 Zdjęcie z Koszwał

Cedry Wielkie (niem. Groß Zünder)

    Zdjęcie z Cedrów Wielkich było pierwszym z zauważonych zdjęć dywizji. Ciekawostką jest widoczna stara i nieistniejąca zabudowa w lewej części, prawdopodobnie na zdjęciu wśród oficerów jest gen. Pellengahr.

Ryc. 18 Zdjęcie z Cedrów Wielkich 

Ryc. 19 Zdjęcie z Cedrów Wielkich i porównanie współczesne

Leszkowy (niem. Letzskau)

Ryc. 20 Zdjęcie z Leszkowy. Trudno dokładnie określić, który to dom. Mimo kilku podobieństw zabudowa mogła ulec zmianie

Ryc. 21 Zdjęcie z Leszkowy, podpis Koszwały- Leszkowy, wywołanie negatywu w "Alf S. Rustad" Lillehamer Norwegia

Ryc. 22 Zdjęcie z Leszkowy

Ryc. 23 Zdjęcie z Leszkowy i charakterystyczny dom po prawej, po lewej jest obecnie inna zabudowa

Ryc. 24 Zdjęcie z Leszkowy lipiec 2013, dom widoczny na niemieckich fotografiach

Lubiszynek (niem. Ladekopp)

Zdjęcia wykonano 17 marca 1940 roku, najprawdopodobniej w drodze do Kwidzynia (Marienwerder) lub też z przemarszu z Kwidzynia na Lubiszynek (na kilku zimowych zdjęciach w Marienwerder jest opis luty 1940).

Ryc. 25 Zdjęcia wykonane w Lubiszynku

Ryc. 26 Zdjęcia wykonane w Lubiszynku

Malbork (niem. Marienburg)

    Pojawiło sie także kilka ujęć Malborka, kilka ujęć z z stadniny podzamkowej, zdjęcia wywołano w Kwidzynie. Najprawdopodobniej wykonane z po wizycie w Cedrach Wielkich.

Ryc. 27 Zdjęcie z Malborka podpisane jak Gdańsk

Ryc. 28 Zdjęcie z Malborka 

Ryc. 29 Zdjęcie z Malborka

Ryc. 30 Zdjęcie z Malborka

Ryc. 31 Zdjęcie z Malborka

Ryc. 32 Zdjęcie z Malborka

Kwidzyn (niem. Marienwerder)

    Na koniec kilka wybranych ujęć zamkowych z większej sesji fotograficznej z Kwidzynia, zamku i okolic. Datowane na luty 1940, wywołał Foto-klaar z Marienwerder. 

Ryc. 33 Zdjęcie z Kwidzynia

Ryc. 34 Zdjęcie z Kwidzynia

Ryc. 35 Zdjęcie z Kwidzynia

Przypisy:

[1] Dywizja piechoty (InfDiv), znana także jako dywizja strzelecka, to duża jednostka wojskowa na szczeblu dywizji, której oddziały bojowe należą do piechoty. Aby móc prowadzić walkę przy użyciu różnych rodzajów broni, w jej skład wchodzą również wojska wsparcia bojowego, takie jak artyleria, wojska saperskie itp. W zależności od zasięgu działań istnieją różne odmiany tego typu dywizji, takie jak dywizje lekkiej piechoty, piechoty górskiej, powietrznodesantowej lub spadochronowej oraz zmotoryzowanej.

[2]196. Infanterie-Division, https://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Gliederungen/Infanteriedivisionen/196ID.htm

[3] Frachtowiec "Friedenau", fragmenty z Kroniki Statku: https://www.historisches-marinearchiv.de/projekte/weseruebung/ausgabe.php?where_value=76

1939, 6 sierpnia: Transport wojsk Prusy Wschodnie, Lubeka - Królewiec.

1/9 grudnia: Ryga – Gdańsk, transport powrotny (750 emigrantów z Łotwy).

1940, 8 marca: Zarejestrowano się (10:00) do operacji „Weserübung”. Oznaczony jako transport 2. Eskadry Transportu Morskiego,

8 kwietnia: FRIEDENAU opuścił Gotenhafen i udał się do Oslo z żołnierzami i ładunkiem o godzinie 16:00.

10 kwietnia: FRIEDENAU, w konwoju z ANTARES, HAMM, ITAURI, TUCUMAN, ESPANA, MUANSA, SCHARHÖRN i WIGBERT, chroniony przez siedem łodzi z flotylli szkoleniowej torpedowej (z których trzy były przechwytywaczami torpedowymi) i 15. Flotyllą V, maszerując na północ. 

Statek został trafiony dwiema torpedami o godzinie 17:26 w cieśninie Kattegat przez brytyjski okręt podwodny TRITON, raz na śródokręciu i raz na rufie, zatapiając się za rufą w ciągu pięciu minut (pozycja 57,27 N / 10,46 E). 

Statek WIGBERT (po trafieniu w rufę) i Vp. V 1507 (zatopiony w ciągu 90 sekund) również został trafiony i zatonął. 

Frachtowiec FRIEDENAU (zginęło 3 oficerów i 496 marynarzy z IR340) i WIGBERT (IR195 - ciężkie straty) poniosły ciężkie straty; 14 rozbitków z V 1507 zostało uratowanych przez T 155. 

ESPANA uratowała 210 rozbitków ze storpedowanego FRIEDENAU.

Jeśli podoba się Wam nasza twórczość, poszukiwania historyczne, możesz nas wesprzeć wirtualną kawą. Zapraszamy i dziękujemy 

 https://buycoffee.to/praust 

Juszkowski kościół, berlinka i smok

Juszkowski kościół, berlinka i smok [1]

    Od wielu lat pasjonuję się lokalną historią. Poszukując informacji na temat Pruszcza Gdańskiego (niem. Praust), często trafiałem na ciekawe historie, które miały związek z Juszkowem (niem. Gischkau). Ta mała miejscowość ma swoją arcyciekawą historię, którą warto odkrywać. Informacjami na ten temat dzielę się z Państwem pisząc bloga i prowadzę także stronę społecznościową, na których prezentuję okoliczne odkrycia. Bardzo cenię sobie kontakt z ludźmi, którzy dzielą się swoimi historiami życiowymi, powiązanymi z lokalną historią. Od kilku lat szukałem najróżniejszych informacji na temat Juszkowa i część z nich przedstawię.

Na jeden z wspanialszych widoków na osadę Juszkowo trafiłem poszukując informacji na temat cmentarza cholerycznego, który utworzono na obrzeżach Pruszcza. Epidemia cholery azjatyckiej z 1817 roku nawiedziła Prusy Wschodnie i dotarła do wsi Praust pod koniec maja 1831. Zaraza przedostała się poza obszar Gdańska objętego ścisłą kwarantanną i w okresie od lipca do września pojawiła się w Praust. Na wspomnianym cmentarzu pochowano około osiemdziesiąt osób z Pruszcza, Rusocina, Wojanowa, Cieplewa i Łęgowa. Zdjęcie Juszkowa wykonano prawdopodobnie w latach 1932-1933, a ukazało się w 1940 roku w pracy doktorskiej "Das Dorf um Danzig" gdańskiego architekta Victora Zirkwitza. Z daleka widać wieżę kościoła w Juszkowie, który nie przetrwał drugowojennej pożogi.

1 Krajobraz Gdańskich Wyżyn. Wioska Gischkau w tle, widok od strony Praust [2]

2 Krajobraz Gdańskich Wyżyn. Wioska Gischkau w tle, widok od strony Praust [2]

Architekt Victor Zirkwitz zaprezentował również szczegółowe opracowanie zdjęciowe oraz techniczne czterdziestu pięciu budynków architektury sakralnej z ówczesnego Wolnego Miasta Gdańska o szczególnych wartościach historycznych. Wśród wybranych znajduje się Ewangelicki Kościół w Juszkowie:

3 Ewangelicki Kościół w Juszkowie wg architekta Victora Zirkwitza w 1932 roku

W innym opracowaniu o „Ochronie zabytków w prowincji Prusy Zachodnie” z 1906 roku architekt Bernhard Schmid mający tytuł „mistrza budowniczego Malborka (niem. Marienburg)” zaprezentował rysunek techniczny juszkowskiej świątyni w skali 1: 300 :

4 Ewangelicki Kościół w Juszkowie w skali 1:300 w 1906 roku [3]

Baza najciekawszych zdjęć z Juszkowa poszerzyła się w momencie pojawienia się drugowojennych albumów fotograficznych z stacjonowania w Gischkau dywizji artylerii morskiej MAA 630 (niem. Marine Artillerie Abteilung 630). Na jednym ze zdjęć z 8 czerwca 1941 roku upamiętniono świątynię:

5 Ewangelicki Kościół w Juszkowie 8 czerwca 1941 roku z kolekcji p. A Brzozowskiego (koloryzowane współcześnie) [4]

    Kolejna historia związana jest z budową drogi, a w zasadzie ówczesnej autostrady zwanej „berlinką” i poprowadzenia odcinka od Sopotu przez Straszyn (Bw. 40), rzekę Radunię (Bw. 39) Wzgórze Block 76,4 m.n.p.m. (Bw. 39), zjazd czterokierunkowy na węzeł Boręczyn - Borzęcin (Bw. 900).

6 Plan budowy trasy szybkiego ruchu "berlinki" w okolicach Juszkowa [ ]

7 Plan budowy trasy szybkiego ruchu "berlinki" w okolicach Juszkowa [ ]

Jedna z nitek drogowych prowadzi w kierunku wschodu Pruszcza, strugi Gęś w kierunku na Elbląg, wzdłuż obecnej granicy lotniska wojskowego. W związku z budową autostrady w Straszynie i przy Wzgórzu Block zbudowano obozy pracy przymusowej w Straszynie i Juszkowie. Wybudowano dużo pryzm drogowych, których niewielka ilość istnieje do dzisiaj. Rozmawiając o dawnych czasach powojennych z p. Józefem Jakubowskim, jednym z najstarszych mieszkańców Juszkowa, p. Józef wspominał jak miejscowi gospodarze usuwali piaszczyste wały z pól. Usypane były z wierzchniej warstwy ziemi uprawnej o długości 20 metrów, szerokości 5 m. i wysokości 2 m. Do dziś ich pozostałości są w juszkowskim lesie. Poniżej na zdjęciu lotniczym w centralnym punkcie widać obóz do pracy przymusowej, las, wały budowanej „berlinki”, trasę kolejki, rzekę Radunię oraz Straszyn i Juszkowo:

8 Zdjęcie lotnicze Juszkowa z czasów II wojny światowej [5].

I na koniec historia o przylocie 6 marca 1945 roku do Juszkowa śmigłowca Focke-Achgelis Fa 223 „Drache” („Smok”) o numerach bocznych GW-PA [5]. Porucznik Hans Helmut Gerstenhauer, mechanik pokładowy - starszy szeregowiec Möller i pomocnik - sierżant Friedrichs dotarli po wielu międzylądowaniach z Ochsenhausen w Austrii do Pruszcza 5 marca 1945 roku, w celu przejęcia jeńców wojennych z Grudziądza. Będąc poinformowani o niepowodzeniu misji i braku możliwości lotu do twierdzy w Grudziądzu postanowili wracać. Odmówiono im paliwa, ze względu na jego braki do działań bojowych, a w zasadzie obronnych przed nacierającymi Rosjanami. 6 marca na misji patrolowej rozbił się i warunkowo wylądował na juszkowskich polach samolot myśliwski Messerschmitt Bf 109 pilotowany przez porucznika Schadewitz-a. Pilot Gerstenhauer dostaje paliwo i pomocnika - porucznika Gawlicka z prausterskiej jednostki aby uratować rannego pilota. Jak się okazało, była to pierwsza europejska misja ratownicza w warunkach bojowych. Do dziś jak tylko uda się porozmawiać z starszymi mieszkańcami Juszkowa pytam o miejsce upadku tej maszyny. 

9 Focke Angelis 223 Drache

Pan Józef Jakubowski wspominał o trzech wrakach czołgów, które znajdowały się na ulicy Raduńskiej. Poruszały się z Pruszcza do Juszkowa i porzucone były na prawym poboczu w okolicy posesji p. Franciszka Świątka i p. Ryszarda Antoniuka. Były może i niesprawne do działań bojowych, ale nie posiadały widocznych śladów uszkodzeń. Przy maszynach unosił się bardzo nieprzyjemny zapach po ropie, olejach i spaleniźnie. Z kół nośnych wycinał z kolegami fragmenty kauczuku (gumy), z których robiono piłki do grania. Włazy były zaspawane i po kilku latach, około 1953/1954 roku po raz pierwszy przyglądał się cięciu ogniem tak grubego żelaza tych maszyn, do wywiezienia na złom. Nie przypomina sobie natomiast wraku samolotu, więc jak Państwo coś wiecie w tym temacie, to bardzo proszę o informację.

1 Bożyk D. (2024). Juszkowo i Borzęcin w opowieściach mieszkańców część II. Wydawnictwo Parafii w Juszkowie.

2 Zirkwitz V. (1940). Das Dorf um Danzig. <https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/59/edition/58>

3 Schmid B. (1906). Ochrona zabytków w prowincji Prusy Zachodnie w 1906 roku.

<https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/dlibra/publication/13225/edition/10668/content>

4 MAA 630, https://praust.wordpress.com/2019/07/15/maa-630-gischkau/

5 Berlinka Praust, https://praust.wordpress.com/category/berlinka-praust/

6 PRAUST DRACHE – GDAŃSKI SMOK,

https://praust.wordpress.com/2015/09/27/praust-drache-gdanski-smok/