196 niemiecka Dywizja Piechoty w okolicach Gdańska
W czasie drugiej wojny światowej niemieccy żołnierze chętnie fotografowali miejsca swojego aktualnego pobytu, wojennych dokonań. Coraz mniej pojawia sie takich pamiątek po konflikcie sprzed ponad osiemdziesięciu lat, a jeśli już jakieś trafiają się do obiegu aukcyjnego, często są błędnie opisane lub też kosztują spore kwoty. Czasami na podstawie takich zdjęć można dostrzec pewną historię z miejsc, które uległy całkowitej zmianie i szukać różnic pomiędzy tym co było, a jest.
Na podstawie ogólnodostępnych materiałów i wybranych internetowo zdjęć przedstawiam fragmentaryczną historię, która dotyczy działań niemieckiej 196 Dywizji Piechoty (niem. 196 Infanterie-Division) [1]. Z analizy dostępnych materiałów wynika, że zdjęcia były robione w różnych miastach Polski od 1939 do 1940 roku (agresji na Norwegię). Biorąc pod uwagę sporą liczbę fotografii, stylu ich wykonania, podpisów, uwiecznionych osób, można przyjąć, że były one częścią większego albumu. Poniżej przedstawionych zostało kilka wybranych ujęć, które zostały wykonane na terenach byłego Wolnego Miasta Gdańska (WMG), podczas przemieszczania się dywizji. Zdjęcia wykonano również w wielu innych miastach polskich, w Krakowie, Warszawie, Olsztynie. Fotografie w najbliższych rejonach Pruszcza Gdańskiego (niem. Praust), WMG i Prus Wschodnich zrobiono w:
- Sopocie (niem. Zoppot),
- Gdańsku (Danzig),
- Koszwałach (Gottswalde),
- Cedrach Wielkich (Gross Zünder,),
- Leszkowych (Letzkau),
- Lubiszynku (Landekopp),
- Malborku (Marienburg)
- Kwidzynie (Marienwerder).
Niemiecka 196 Dywizja Piechoty została sformowana 27 listopada 1939 roku w rejonie Gdańska, powołana w 7. fali mobilizacyjnej w Bielefeld w VI Okręgu Wojskowym jako WK XX, Dywizja 7 (Okręg wojskowy, niem. Wehrkreis (WK)).
Struktura organizacyjna w listopadzie 1939:
- 340. i 345. pułk piechoty,
- 233. dywizjon artylerii lekkiej.
Struktura organizacyjna w styczniu 1940:
- 340., 345. i 362. pułk piechoty,
- 233. pułk artylerii,
- 233. batalion pionierów,
- 233. oddział rozpoznawczy,
- 233. oddział przeciwpancerny,
- 233. oddział łączności,
- 233. polowy batalion zapasowy;
W 1940 Dywizja Piechoty brała udział w ataku na Norwegii (dowodzona była przez generała Hanza Hinza).
Ryc.1 Fragment informacyjny na temat niemieckiej 196 Dywizji Piechoty, "Verbände und Truppen der deutschen Wehrmacht und Waffen-SS 1939–1945" Georg Tessin [2]
Kilka wybranych dat:
W dniu 10 stycznia 1940 r. dywizji przydzielono polowe bataliony zapasowe 6 (Bielefeld), 16 (Muenster) i 26 (Kolonia), dzięki czemu dywizja osiągnęła pełną siłę.
8 kwietnia 1940 r. dywizja została skierowana do portów Danzig (Gdańsk) - Gotenhafen (Gdynia), następnego dnia uczestniczyła w agresji na Norwegię, dotarła drogą morską do Oslo w ramach "Unternehmen Weserübung" (kryptonim kampanii norweskiej).
10 kwietnia 1940 r. podczas przeprawy frachtowiec "Friedenau" został zatopiony przez brytyjski okręt podwodny. Życie straciło trzech oficerów i 496 żołnierzy 340 Pułku Piechoty.
Ryc. 2 Tonący "Friedenau" (fot. Hubert Hollmann), fragmenty z kroniki statku [3]
Ryc. 3 Dowódca dywizji w okresie 27 XII 1939 – 1 III 1942, generał porucznik Richard Pellengahr. Najprawdopodobniej podczas objazdu wsi gdańskich został uwieczniony na kilku fotografiach
Sopot (niem. Zoppot)
Zdjęcia z Sopotu, wywołanie zostały w Kwidzynie firma Klaar z Marienwerder, podpisy 39/ luty 1940
Gdańsk (niem. Danzig)
Zdjęcia z Gdańska, podpisane 39/40 zima, wywołane w Kwidzynie.
Ryc. 7 Zdjęcie z Gdańska
Potencjalna trasa przemarszu 196 Dywizji Piechoty: Koszwały (Gottswalde), Leszkowy (Lesskau), Cedry Wielkie (Gross Zunder), następnie po przeprawie na rzece Wiśle w okresie zimowym dotarli do Lubieszewa (Landekopp), Malbork (Marienburg) i Kwidzyn (Marienwerder).
Koszwały (niem. Gottswalde)
Ryc. 12 Ewangelicka świątynia w Koszwałach (Gottswalde). Przebudowana w latach dziewięćdziesiątych
Ryc. 13 Koszwały porównawczo dawniej i dziś
Ryc. 15 Zdjęcie porównawcze z Koszwał
Ryc. 16 Zdjęcie z Koszwał, zbliżenie na Dom Kiepa w Gottswalde
Cedry Wielkie (niem. Groß Zünder)
Zdjęcie z Cedrów Wielkich było pierwszym z zauważonych zdjęć dywizji. Ciekawostką jest widoczna stara i nieistniejąca zabudowa w lewej części, prawdopodobnie na zdjęciu wśród oficerów jest gen. Pellengahr.
Ryc. 18 Zdjęcie z Cedrów Wielkich
Leszkowy (niem. Letzskau)
Ryc. 20 Zdjęcie z Leszkowy. Trudno dokładnie określić, który to dom. Mimo kilku podobieństw zabudowa mogła ulec zmianie
Ryc. 21 Zdjęcie z Leszkowy, podpis Koszwały- Leszkowy, wywołanie negatywu w "Alf S. Rustad" Lillehamer Norwegia
Ryc. 22 Zdjęcie z Leszkowy
Ryc. 23 Zdjęcie z Leszkowy i charakterystyczny dom po prawej, po lewej jest obecnie inna zabudowa
Ryc. 24 Zdjęcie z Leszkowy lipiec 2013, dom widoczny na niemieckich fotografiach
Lubiszynek (niem. Ladekopp)
Zdjęcia wykonano 17 marca 1940 roku, najprawdopodobniej w drodze do Kwidzynia (Marienwerder) lub też z przemarszu z Kwidzynia na Lubiszynek (na kilku zimowych zdjęciach w Marienwerder jest opis luty 1940).
Ryc. 25 Zdjęcia wykonane w Lubiszynku
Malbork (niem. Marienburg)
Pojawiło sie także kilka ujęć Malborka, kilka ujęć z z stadniny podzamkowej, zdjęcia wywołano w Kwidzynie. Najprawdopodobniej wykonane z po wizycie w Cedrach Wielkich.
Ryc. 27 Zdjęcie z Malborka podpisane jak Gdańsk
Kwidzyn (niem. Marienwerder)
Na koniec kilka wybranych ujęć zamkowych z większej sesji fotograficznej z Kwidzynia, zamku i okolic. Datowane na luty 1940, wywołał Foto-klaar z Marienwerder.
Ryc. 33 Zdjęcie z Kwidzynia
Przypisy:
[1] Dywizja piechoty (InfDiv), znana także jako dywizja strzelecka, to duża jednostka wojskowa na szczeblu dywizji, której oddziały bojowe należą do piechoty. Aby móc prowadzić walkę przy użyciu różnych rodzajów broni, w jej skład wchodzą również wojska wsparcia bojowego, takie jak artyleria, wojska saperskie itp. W zależności od zasięgu działań istnieją różne odmiany tego typu dywizji, takie jak dywizje lekkiej piechoty, piechoty górskiej, powietrznodesantowej lub spadochronowej oraz zmotoryzowanej.
[2]196. Infanterie-Division, https://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Gliederungen/Infanteriedivisionen/196ID.htm
[3] Frachtowiec "Friedenau", fragmenty z Kroniki Statku: https://www.historisches-marinearchiv.de/projekte/weseruebung/ausgabe.php?where_value=76
1939, 6 sierpnia: Transport wojsk Prusy Wschodnie, Lubeka - Królewiec.
1/9 grudnia: Ryga – Gdańsk, transport powrotny (750 emigrantów z Łotwy).
1940, 8 marca: Zarejestrowano się (10:00) do operacji „Weserübung”. Oznaczony jako transport 2. Eskadry Transportu Morskiego,
8 kwietnia: FRIEDENAU opuścił Gotenhafen i udał się do Oslo z żołnierzami i ładunkiem o godzinie 16:00.
10 kwietnia: FRIEDENAU, w konwoju z ANTARES, HAMM, ITAURI, TUCUMAN, ESPANA, MUANSA, SCHARHÖRN i WIGBERT, chroniony przez siedem łodzi z flotylli szkoleniowej torpedowej (z których trzy były przechwytywaczami torpedowymi) i 15. Flotyllą V, maszerując na północ.
Statek został trafiony dwiema torpedami o godzinie 17:26 w cieśninie Kattegat przez brytyjski okręt podwodny TRITON, raz na śródokręciu i raz na rufie, zatapiając się za rufą w ciągu pięciu minut (pozycja 57,27 N / 10,46 E).
Statek WIGBERT (po trafieniu w rufę) i Vp. V 1507 (zatopiony w ciągu 90 sekund) również został trafiony i zatonął.
Frachtowiec FRIEDENAU (zginęło 3 oficerów i 496 marynarzy z IR340) i WIGBERT (IR195 - ciężkie straty) poniosły ciężkie straty; 14 rozbitków z V 1507 zostało uratowanych przez T 155.
ESPANA uratowała 210 rozbitków ze storpedowanego FRIEDENAU.
